آسیاب شتر، قدمتی بیش از 300 سال از دوره صفویه دارد و در نوع خود بینظیر است
در فرهنگ ایرانی، نان از ارزش خاصی برخوردار است به طوری که قوت اصلی مردم را نیز نان تشکیل می داده و شامل نان گندم، جو و دیگر غلات می شده است. هنوز با گذشت سالها و ورود مواد غذایی و غذاهای جدید، نان همچنان از اهمیت خاصی برخوردار است به گونه ای که حتی در ضرب المثل ها نیز بر ارزش آن تأکید شده، از این رو آسیاب ها همیشه دارای اهمیت خاصی بودند و به شکل های گوناگون از جمله آسیاب های بادی، آبی و یا دستی موجود بوده است که بسته به اقلیم، یکی از این روش ها در آسیاب کردن غلات مورد استفاده قرار می گرفته است.
در اقلیم های کویری نیز به دلیل کمبود آب، آسیاب ها بر روی قنات ها ساخته می شد تا به این وسیله از آب موجود در قنات برای آسیاب کردن استفاده شود که در جای جای ایران می توان نمونه های بسیاری از این گونه آسیاب ها مشاهده کرد؛ از جمله در میبد یزد.
اما همه آسیاب ها به این شکل نبوده اند؛ به طوری که در منطقه ای چون ورزنه در استان اصفهان که دارای اقلیمی خشک است از روش دیگری استفاده می شده که به آسیاب شتر معروف است.
سیستم این آسیاب، همه از چوب گیاه عناب است که قدمتی بیش از 300 سال از دوره صفویه به این سو دارد و سیستم آن به گونه ای است که با یک دور چرخاندن محور بزرگ توسط شتر، شش دور محور وسطی آسیاب و در نهایت 36 دور سنگ آسیاب چرخانده می شود و روزانه در حدود 5 ساعت کار، آسیاب کردن انجام می گیرد و 300 کیلو معادل 50 من آرد تولید می شود؛ البته در هنگام چرخیدن، چشم شتر باید بسته شده باشد تا در حین چرخیدن، سرش گیج نرود.
این آسیاب جهت آرد کردن گندم، جو، غلات و حبوبات مورد استفاده قرار می گرفته و می گیرد و آردی که توسط این آسیاب تولید می شود آرد سبوس دار است که ارزش غذایی فراوانی دارد.
معماری آسیاب شتر
مدیر مجموعه بیان می کند: در اطراف محوطه ای که شتر اهرم های آسیاب را می‌گرداند از زمان قدیم ایوان هایی سرتاسر با سقف ساخته شده از تیرهای چوبی وجود داشت، اما برای زیبایی و استحکام بیشتر سقف جدیدی بر اساس معماری “طاق و چشمه رومی” قدیم ایجاد کردیم.
وی وسعت این مجموعه را 600 مترمربع عنوان کرد و افزود: البته برای ایجاد فضای بهتر پذیرایی در ایوان ها تیغه های جدا کننده گذاشته‌ایم تا مسافران راحت‌تر باشند.
مدیر مجموعه آسیاب شتر ورزنه ، تصریح کرد: برای راه‌اندازی دستگاه‌های چوبی و سنگی قدیم متعلق به شتر آسیاب به شهرهایی مانند نیشابور، سبزوار و یزد نیز سفر کردم و در نهایت ابزار درست را شناخته و آن را در این مکان ساخته و نصب نمودم.
آسیاب و موزه در کنار هم
وی با بیان اینکه آسیاب شتر ورزنه تنها مورد فعال در نوع خود در سراسر ایران است، گفت: انواع و اقسام ابزارهای کهن زراعت و زندگی قدیم مردم ورزنه را در این مکان جمع کرده‌ایم تا به نوعی موزه محلی نیز تبدیل شود.
وی افزود: انواع هاون، دلو آبکشی، خمره گِلی، صندوقچه،کوزه، خورجین، بیل، خیش چوبی، تخته “چوم” (خرد کننده گندم) و …. در این مکان در معرض دید مردم گذاشته شده است که مسافران علاقه زیادی به تماشای آن نشان می‌دهند.
محمدی در پایان تاکیدکرد: در زمان قدیم از نیروی شتر در عصارخانه‌ها برای استخراج روغن های گیاهی نیز استفاده می‌‌کردند که با ورود نیروی برق این روش سنتی نیز به تدریج فراموش شده است.
